પ્રોજેક્ટ ચિત્તાની સફળતા: કુનોમાં ચીતાની વસ્તી 29 સુધી પહોંચી
મધ્ય પ્રદેશના શ્યોપુર જિલ્લામાં આવેલા કુનો નેશનલ પાર્કમાં ચીતા નિર્વાએ પાંચ બચ્ચાંને જન્મ આપ્યો છે, એવી જાહેરાત મુખ્યમંત્રી મોહન યાદવે રવિવાર, 27 એપ્રિલ, 2025ના રોજ કરી. આ નવા બચ્ચાં સાથે, કુનો પાર્કમાં ચીતા અને તેમના બચ્ચાંની સંખ્યા 29 સુધી પહોંચી છે, જેમાં 14 ભારતમાં જન્મેલા બચ્ચાંનો સમાવેશ થાય છે. આ સિદ્ધિ ભારતના ચીતા પુનઃસ્થાપન કાર્યક્રમની સફળતાનું પ્રતીક છે, જે દેશમાં સાત દાયકા પહેલાં લુપ્ત થયેલી આ પ્રજાતિને પુનર્જન્મ આપવા માટે કાર્યરત છે. હવે દેશભરમાં ચીતાની કુલ વસ્તી 31 છે.
5 વર્ષની નિર્વા, જે દક્ષિણ આફ્રિકાથી લાવવામાં આવી હતી, તેના બચ્ચાંનો જન્મ પ્રોજેક્ટ ચીતાની સફળતાને રેખાંકિત કરે છે. આ કાર્યક્રમની શરૂઆત સપ્ટેમ્બર 2022માં આઠ નામિબિયન ચીતાઓ (પાંચ માદા, ત્રણ નર)ને કુનોમાં છોડવાથી થઈ હતી, જે વિશ્વનું પ્રથમ આંતરખંડીય ચીતા સ્થળાંતર હતું. ફેબ્રુઆરી 2023માં દક્ષિણ આફ્રિકાથી 12 વધુ ચીતાઓ લાવવામાં આવ્યા. નિર્વાના બચ્ચાં પહેલાં, કુનોમાં 24 ચીતાઓ હતા, પરંતુ 20 એપ્રિલ, 2025ના રોજ બે ચીતા, પ્રભાષ અને પવક, ગાંધી સાગર વન્યજીવ અભયારણ્યમાં સ્થળાંતરિત કરવામાં આવ્યા.
મુખ્યમંત્રી યાદવે X પર પોસ્ટ કરીને આનંદ વ્યક્ત કર્યો: “કુનો નેશનલ પાર્કમાં ચીતાની વસ્તી સતત વધી રહી છે, જે ખૂબ આનંદની વાત છે. તાજેતરમાં 5 વર્ષની નિર્વાએ 5 બચ્ચાંને જન્મ આપ્યો છે. આ નાના બચ્ચાં પ્રોજેક્ટ ચીતાની સફળતા અને ભારતની સમૃદ્ધ જૈવવિવિધતાનું પ્રતીક છે.” તેમણે વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીના માર્ગદર્શન હેઠળ વન્યજીવ સંરક્ષણ માટે બનાવેલા અનુકૂળ વાતાવરણની પ્રશંસા કરી અને કુનો ટીમ, વન્યજીવ નિષ્ણાતો અને સંરક્ષણ ભાગીદારોને અભિનંદન પાઠવ્યા.
ચીતાની વધતી વસ્તી માત્ર સંરક્ષણની જીત નથી, પરંતુ મધ્ય પ્રદેશમાં ઇકો-ટૂરિઝમ માટે પણ વરદાન છે. કુનોના ખજૂરી અને અહેરા જેવા પર્યટન ક્ષેત્રોમાં ચીતાની હાજરીથી પ્રવાસીઓ આકર્ષાય છે, જે સ્થાનિક અર્થતંત્રને ઉત્તેજન આપે છે અને રોજગારીની તકો ઊભી કરે છે. રાજ્ય સરકાર કુનો અને ગાંધી સાગર અભયારણ્યને જોડતો 17,000 ચો.કિ.મી.નો ચીતા કોરિડોર વિકસાવવાની યોજના ધરાવે છે, જેથી ચીતાઓને ફેલાવા માટે પૂરતી જગ્યા મળે.
20 એપ્રિલ, 2025ના રોજ પ્રભાષ અને પવકને નીમચ અને મંદસૌર જિલ્લાઓમાં આવેલા ગાંધી સાગર અભયારણ્યમાં સ્થળાંતરિત કરવામાં આવ્યા, જે આગામી 25 વર્ષમાં કુનો-ગાંધી સાગર લેન્ડસ્કેપમાં 60-70 ચીતાની મેટાપોપ્યુલેશન સ્થાપવાની દીર્ઘકાલીન યોજનાનો ભાગ છે. ગાંધી સાગરમાં શિકારની ઉપલબ્ધતા અને દીપડાની હાજરી જેવા પડકારો હોવા છતાં, ચિતલ હરણની વસ્તી વધારવાના પ્રયાસો ચાલુ છે.
પ્રોજેક્ટ ચીતા ભારતમાં ચીતાના લુપ્ત થવાને ઉલટાવવાનો પ્રયાસ છે, જે આવાસના નુકસાન અને શિકારને કારણે થયું હતું. 2009માં વાઇલ્ડલાઇફ ટ્રસ્ટ ઓફ ઇન્ડિયા દ્વારા શરૂ થયેલી ચર્ચાઓથી આ કાર્યક્રમે નોંધપાત્ર સીમાચિહ્નો હાંસલ કર્યા છે, જેમાં નિર્વાના બચ્ચાં પહેલાં ભારતમાં 14 બચ્ચાંનો જન્મ સામેલ છે. દક્ષિણ આફ્રિકન અને નામિબિયન ચીતાની વંશાવલીનું મિશ્રણ જૈવિક વિવિધતા વધારે છે, જે પ્રજાતિના લાંબા ગાળાના અસ્તિત્વ માટે મહત્વપૂર્ણ છે.
નિર્વાના પાંચ બચ્ચાં કુનોની મોનિટરિંગ ટીમ, પશુચિકિત્સકો અને ચીતા મિત્રો (સ્થાનિક વન્યજીવ સ્વયંસેવકો)ના અથાક પ્રયાસોનું પરિણામ છે. જેમ જેમ કુનો નેશનલ પાર્ક “નાના ચીતાઓના હાસ્ય”થી ગુંજે છે, તેમ આ પ્રોજેક્ટ ગુજરાતના બન્ની ગ્રાસલેન્ડ્સમાં ચીતા રજૂ કરવા અને ગાંધી સાગરને બીજા નિવાસસ્થાન તરીકે વિકસાવવાની યોજનાઓ સાથે આગળ વધી રહ્યો છે. આ સિદ્ધિ મધ્ય પ્રદેશને “ચીતાઓની ભૂમિ” તરીકે સ્થાપિત કરે છે, જે પ્રવાસીઓ અને સંરક્ષણવાદીઓને આ ઐતિહાસિક પુનરાગમનના સાક્ષી બનવા આમંત્રણ આપે છે.
