ચિત્તો મુખ્યત્વે ઘાસિયાં મેદાનોમાં રહેવાનું પસંદ કરે છે, જ્યારે દીપડો ગાઢ જંગલ અને ક્વચિત્ ઘાસિયા જંગલમાં જોવા મળે છે.
માંસાહારી શ્રેણી અને બિડાલ કુળનું શિકારી સસ્તન પ્રાણી. ચિત્તા અને દીપડા વચ્ચે ખૂબ સામ્ય હોવાને કારણે ઘણા લોકો બંને વચ્ચે ભેદ કરવામાં ભૂલથાપ ખાય છે. ચિત્તો મુખ્યત્વે ઘાસિયાં મેદાનોમાં રહેવાનું પસંદ કરે છે, જ્યારે દીપડો ગાઢ જંગલ અને ક્વચિત્ ઘાસિયા જંગલમાં જોવા મળે છે.
ચિત્તો કદમાં દીપડા કરતાં નાનો – 1 મીટર ઊંચો, અને પૂંછડી સાથે લંબાઈ 1.5 મીટર અને વજન 45 કિગ્રા. ધરાવે છે. (સામાન્ય દીપડો 70 સેમી. ઊંચો, 2.5 મીટર લાંબો અને વજન 45થી 75 કિગ્રા. ધરાવે છે.) ચિત્તાના પગ લાંબા, કમર પાતળી, માથું કૂતરા જેવું અને તેની પીળાશ પડતી ચામડી ઉપર કાળાં ટપકાં હોય છે. (દીપડામાં ચામડી ઉપર કાળાં ધાબાં જૂથમાં હોય છે.) બિલાડી કુળનાં પ્રાણીઓ(વાઘ, સિંહ, દીપડા વગેરે)ના પગના નહોર ચાલતી વખતે આવરણ નીચે અંદર તરફ ખેંચી લઈ શકાય તેવા હોય છે. ચિત્તાના પગના નહોર કૂતરાના નહોરની માફક બહાર હોય છે. આમ ચિત્તામાં બિલાડી કુળ અને શ્વાનકુળનાં લક્ષણોનું મિશ્રણ જોવા મળે છે, માટે તેને ફેલિકસ પ્રજાતિમાંથી જુદો પાડી અલગ પ્રજાતિમાં મૂકવામાં આવ્યો છે. તેનું વૈજ્ઞાનિક નામ એસિનૉનિક્સ જુબેટસ છે.
ચિત્તો મોટે ભાગે અલગ રહેવાનું પસંદ કરે છે. તેની ખાસ વિશિષ્ટતા તેની દોડવાની ઝડપમાં છે. જમીન ઉપરનાં સસ્તન પ્રાણીઓમાં તે સૌથી ઝડપથી દોડનારું શિકારી પ્રાણી છે. તેની દોડવાની ઝડપ કલાકે 110 કિમી. જેટલી નોંધાઈ છે; જોકે તે સળંગ થોડાંક મીટરના અંતર સુધી જ આ ગતિ ટકાવી શકે છે. આ કારણથી તે પ્રથમ શિકારને છુપાઈને લક્ષ્ય કરે છે, અને અમુક અંતરમાં શિકાર આવતાં જ ઝડપથી તેને પકડી પાડે છે.
ચિત્તો મોટા ભાગે દિવસે શિકાર કરે છે. આફ્રિકાનાં જંગલોમાં ક્યારેક નાનાં ટોળાંમાં શિકાર કરે છે. નાનાં હરણાં, સસલાં જેવાં પ્રાણીઓનો પીછો કરી તેમનો શિકાર કરે છે. ક્યારેક તેણે કરેલો શિકાર સિંહ, દીપડા કે જરખ પડાવી પણ લે છે. ઝિમ્બાબ્વે(આફ્રિકાનો)નો ચિત્તો કિંગ ચિત્તા(A. rex)થી ઓળખાય છે. એક જમાનામાં ચિત્તા આફ્રિકાના ઘાસિયા પ્રદેશોમાં, મધ્ય અને દક્ષિણ એશિયા તથા ભારતમાં પણ જોવા મળતા હતા.
હાલમાં ચિત્તા માત્ર મધ્ય અને પૂર્વ આફ્રિકા તથા ઈરાનમાં જોવા મળે છે. આપણા દેશના જંગલમાં સિંહ, વાઘ, દીપડા જેવા પ્રાણીઓ વસવાટ કરે છે. ભારતમાં વર્ષ 1947માં છેલ્લી વખત ચીત્તા જોવા મળ્યા હતા. ત્યારબાદ ભારત સરકારે 1952માં ચિત્તાને વિલુપ્ત ઘોષિત કર્યા હતા. તેના બાદ મોદી સરકારના પ્રયાસોથી દેશમાં ફરીથી ચીત્તા જોવા મળ્યા.
માદા ચિત્તા ત્રણ માસ ગર્ભાવસ્થા ધારણ કરી 2-4 બચ્ચાંને જન્મ આપે છે. તેનાં મોટા ભાગનાં બચ્ચાં જરખ, દીપડા કે સિંહનો ભોગ બને છે. જે બચે છે, તે માતા પાસે 15 માસ સુધી સાથે રહે છે. ઘાસિયાં મેદાનો ખેતીની જમીનમાં બદલાઈ જતાં તેમનું અસ્તિત્વ હવે જોખમમાં છે.
-ચિત્તો વિશ્વનું સૌથી વધુ ઝડપથી દોડતું પ્રાણી છે. કલાકના 113 કિલોમીટરની ઝડપે દોડી શકે છે.
-ચિત્તો આ ઝડપ ગણતરીની સેકંડમાં જ મેળવી લે છે. જોકે થોડી વારમાં જ થાકીને ધીમા પડે છે.
-ચિત્તો તેના કુળનું સૌથી નાનું પ્રાણી છે. તેનું વજન 45થી 50 કિલો હોય છે.
-ચિત્તાના ચહેરા પર આંખથી મોં સુધી કાળી રેખાઓ તેની વિશિષ્ટતા અને ઓળખ છે.
-ચિત્તા મોટેથી ગર્જના કરી શકતા નથી. જયારે દીપડો ગર્જના કરી શકે છે.
-ચિત્તાની નજર શક્તિશાળી હોય છે. તે માત્ર દિવસે જ શિકાર કરે છે.
-દીપડો શિકાર માટે ઝાડ પર ચઢી શકે છે. ચીત્તાની સરખામણીમાં દીપડાનું માથું પણ મોટું હોય છે.
-ચિત્તા સ્વભાવે ડરપોક છે તે બીજા હિંસક પ્રાણી સાથે લડતાં નથી.
-ચિત્તા ચાર પાંચ દિવસ પાણી વિના ચલાવી લે છે.
-ચીત્તાના શરીર પર કાળા રંગના ધાબા ગોળ આકારમાં હોય છે. જ્યારે દીપડાના શરીર પરના કાળા ધાબા અલગ શૈલીમાં જોવા મળે છે.
-ચિત્તાની મુખ્ય પાંચ જાત છે. એશિયન ચિત્તા, નોર્થ આફ્રિકન ચિત્તા, સાઉથ આફ્રિકન ચિત્તા, સુદાન ચિત્તા અને ટાન્ઝાનિયન ચિત્તા.
-ચિત્તાના શરીર પર લગભગ 2000 કાળાં ટપકાં હોય છે. દરેક ટપકું લગભગ દોઢથી બે ઈંચ વ્યાસનું હોય છે.
-વિવિધ પ્રકારના ચિત્તા બિલાડીના મ્યાઉંથી માંડીને થોડી સેકંડના ઘૂરકિયા કરી શકે છે. મોટો અવાજ કરી શકતા નથી.
-ચિત્તાની સુંઘવાની શક્તિ વધુ હોય છે તે જમીન સુંઘીને રસ્તો શોધી શકે છે.
-દોડતી વખતે ચિત્તા દર મિનિટે 150 વખત શ્વાસ લે છે. સામાન્ય રીતે તેના શ્વાસોચ્છવાસની ઝડપ મિનિટે 60ની છે.
દોડતી વખતે ચિત્તાના શરીરની ગરમીમાં 50 ટકાનો વધારો થાય છે તે 500 મીટર કરતાં વધુ લાંબુ અંતર ઝડપથી દોડી શકતા નથી.